Τι είναι η ενδοοικογενειακή βία; Πως ορίζεται η συντροφική βία; Με ποιους τρόπους εκδηλώνεται; Ποια είναι τα χαρακτηριστικά; Γιατί συμβαίνει; Τι αντίκτυπο έχει; Γιατί το θύμα επιλέγει να παραμείνει σε τέτοιες καταστάσεις;
Ένα διαχρονικό φαινόμενο το οποίο λαμβάνει χώρα σε παγκόσμιο επίπεδο ανεξαρτήτως εθνικότητας και κοινωνικών τάξεων είναι η ενδοοικογενειακή βία.. Ένας από τους πιο γνωστούς τύπους ενδοοικογενειακής βία είναι η συντροφική βία δηλαδή, η βία ανάμεσα σε δύο συντρόφους.
Ως ενδοοικογενειακή βία ορίζεται η κακοποιητική και βίαιη συμπεριφορά από την πλευρά των ισχυρότερων ατόμων προς τα πιο αδύναμα, μέσα σε ένα οικογενειακό πλαίσιο όπως ο γάμος ή η συμβίωση. Τα άτομα που προβαίνουν σε τέτοιες συμπεριφορές καταχράζονται την σωματική ή οικονομική δύναμη που έχουν με στόχο την επιβολή της θέλησης τους και τον περιορισμό των προσωπικών ελευθεριών των άλλων μελών. Η ενδοοικογενειακή βία μπορεί να εκδηλωθεί με πολλές μορφές κακοποίησης τόσο σε λεκτικό όσο σε σωματικό αλλά και σε συναισθηματικό επίπεδο επίσης, διακρίνεται σε τύπους όπως η κακοποίηση του παιδιού, η κακοποίηση των ηλικιωμένων και η κακοποίηση μεταξύ συντρόφων (συντροφική βία).
Συντροφική βία και τρόποι εκδήλωσης
Στην συντροφικής βίας υπάρχουν καταστάσεις βίας ανάμεσα σε δύο συντρόφους (τωρινούς ή προηγούμενους συζύγους) η οποία, περιλαμβάνει επιθετικές συμπεριφορές όπως ο εξαναγκασμός, η άσκηση ψυχολογικής ή σωματικής βίας αλλά και η παραμέληση. Η συντροφική βία χρησιμοποιείται ως μέσο ελέγχου, επιβολής εξουσίας αλλά και υπεροχής προς το θύμα. Οι τρόποι εκδήλωσης της συντροφικής βίας είναι είτε σωματική ή σεξουαλική ή λεκτική ή συναισθηματική βία όμως, συχνά μπορεί να είναι με την μορφή κάποιας επιβολής κοινωνικής απομόνωσης ή ακόμη και οικονομικής αποστέρησης του θύματος.
Χαρακτηριστικά
Γενικά η συντροφική βία αποτελεί έναν τύπο ενδοοικογενειακής βίας που αν και πολύ γνωστός είναι δύσκολο να εντοπιστεί η σοβαρότητα ή η συχνότητα της κακοποίησης του θύματος από τον κοινωνικό περίγυρο λόγω της αντίληψης που επικρατεί ότι η οικογένεια είναι προσωπικό θέμα και η πεποίθηση πως δεν έχει δικαίωμα κανένας τρίτος να παρέμβει.
Η συντροφική βία λαμβάνει χώρα σε παγκόσμιο επίπεδο ανεξάρτητα από την οικονομική, πολιτισμική, θρησκευτική και κοινωνική κατάσταση του ατόμου. Το ζευγάρι δεν είναι απαραίτητο να είναι παντρεμένο ή να συγκατοικεί, ούτε έχει σημασία το φύλο των ατόμων αφού, περιστατικά βίας έχουν καταγραφεί και μεταξύ συντρόφων του ίδιου φύλου. Σε ότι αφορά τα ποσοστά κακοποίησης συντρόφων η συντριπτική πλειοψηφία βρίσκει την γυναίκα να είναι θύμα από τον εκάστοτε σύντροφο ή σύζυγο παρά το γεγονός ότι, εξίσου βίαιες μπορούν να είναι και οι γυναίκες ως προς τους άνδρες.
Αιτίες φαινομένου
Για την αιτιολόγηση του φαινομένου της συντροφικής βίας υπάρχουν διάφορες προσεγγίσεις και έχουν διατυπωθεί αρκετές θεωρίες που καθεμία έχει διαφορετική ερμηνεία. Κάποιες από αυτές είναι η ψυχιατρική, η κοινωνικο- ψυχολογική και η κοινωνικο-πολιτισμική προσέγγιση. Οι ψυχιατρικές θεωρίες δίνουν έμφαση στα ψυχοπαθολογικά χαρακτηριστικά, την προσωπικότητα του θύτη (συχνή διαταραχή προσωπικότητας στα άτομα αυτά είναι η αντικοινωνική) αλλά και τα παθολογικά χαρακτηριστικά του θύματος που σχετίζονται με την ελλιπή ψυχονοητική ανάπτυξη στην παιδική ηλικία.
Σύμφωνα με την προσέγγιση αυτή ως αιτιολογικοί παράγοντες είναι η διανοητική ή φυσική μειονεξία, τα ψυχοπαθολογικά χαρακτηριστικά του θύτη, η ψυχική νόσος, η υπερκατανάλωση αλκοόλ ή ουσιών, η καχυποψία, η κτητικότητα και η ζήλεια του θύτη. Ερευνητικά έχει βρεθεί ότι μόλις το δέκα τις εκατό των θυτών που δρουν κατά των συντρόφων τους έχει κάποια ψυχολογική διαταραχή και πως η πλειοψηφία δεν φαίνεται να αντιμετωπίζει ψυχοπαθολογικά προβλήματα.
Μέσω της κοινωνικο-ψυχολογικής προσέγγισης η συντροφική βία ερμηνεύεται μέσα από οικογενειακά πρότυπα που διαμορφώνουν και επιδρούν τη συμπεριφορά του ατόμου σε συνδυασμό με παράγοντες όπως άγχος, στρες, καταχρήσεις και δυσλειτουργικά μοτίβα σχέσεων. Τέλος, η κοινωνικο-πολιτισμική προσέγγιση αποδίδει την εμφάνιση του φαινομένου στις πολιτισμικές και κοινωνιολογικές παραμέτρους όπως είναι οι δομές της κοινωνίας, η ανισότητα των δύο φύλων, οι πολιτισμικές διαφορές και οι κοινωνικές αξίες.
Συνέπειες
Οι επιπτώσεις της κακοποίησης αγγίζουν κάθε τομέα της ζωής του θύματος και είναι ιδιαίτερα σοβαρές τόσο σε σωματικό όσο και σε ψυχολογικό επίπεδο. Σωματικά, ενδεχομένως να υπάρχουν τραυματισμοί που χρίζουν ιατρικής φροντίδας ακόμη και η πρόκληση χρόνιων προβλημάτων υγείας. Σε ότι αφορά τα ψυχικά προβλήματα το 60% φαίνεται να πληροί τα διαγνωστικά κριτήρια κατάθλιψης ενώ, ταυτόχρονα εγκυμονεί η αύξηση κινδύνου απόπειρας αυτοκτονίας. Επίσης, συχνά τα θύματα ενδοοικογενειακής βίας βιώνουν αισθήματα άγχους και πανικού που πιθανόν να πληρούν τα κριτήρια κάποιας
αγχώδης διαταραχής. Η πιο συνηθισμένη ψυχολογική επίπτωση που αναφέρεται είναι η διαταραχή μετατραυματικού στρες. Το άτομο σταδιακά οδηγείται στην απομόνωση από τον φιλικό περίγυρο και την υπόλοιπη οικογένεια και μειώνεται αισθητά η λειτουργικότητα του.
Λόγοι παραμονής στις βίαιες σχέσεις
Η απόφαση του ατόμου να αποχωρήσει από μια βίαιη σχέση επηρεάζεται κατά πολύ από την επίδραση του τραύματος το οποίο δυσκολεύει το άτομο. Οι αυξανόμενες σταδιακά κακοποιήσεις, εκφοβισμού, κακομεταχείρισης και απειλών, δημιουργούν έναν τραυματικό δεσμό στο θύμα το οποίο παίζει σημαντικό ρόλο στις αποφάσεις του. Κεντρικά σημεία του τραυματικού δεσμού είναι η χρήση τροχού ελέγχου και δύναμης καθώς και ο κύκλος της βίας.
Τα κοινά χαρακτηριστικά των ατόμων που μένουν σε κακοποιητικές σχέσεις είναι η χαμηλή αυτοεκτίμηση, η πίστη σε μύθους γύρω από την κακοποίηση, η πίστη στα προκαθορισμένα στερεότυπα του γυναικείου ρόλου, η αποδοχή των βίαιων πράξεων των συντρόφων τους, αισθήματα ενοχής, ανοχή λόγω κακοποίησης στην παιδική ηλικία, εξάρτηση από τον σύντροφο, φόβος για τις απειλές, αίσθημα ντροπής απέναντι στην δημοσιοποίηση και η ελπίδα ότι ο δράστης θα αλλάξει.
Καταλήγοντας, φαίνεται ότι το φαινόμενο της ενδοοικογενειακής βίας είναι ζήτημα φλεγόμενο με αρκετές παραμέτρους και συνέπειες για την κοινωνία αλλά και το ίδιο το άτομο. Η σύνθετη φύση του φαινομένου καθιστά δύσκολη την αντιμετώπιση του αφού, τα θύματα εκτός των σωματικών τραυμάτων παρουσιάζουν και ψυχικούς τραυματισμούς που χρήζουν κατάλληλης θεραπείας και προσεκτικής αντιμετώπισης από ειδικούς ψυχικής υγείας.
Ελένη Θεοχάρη - Ψυχολόγος/ Ψυχοθεραπεύτρια